16.05.2024

Hazırlayanlar: Oğuzhan Onur, Enis Kadıoğlu

“…1896’daki Fransız hukuk sistemi de testere, bisiklet ve yay imal eden bir metal işleme atölyesini ailesinden miras olarak devralan Armand Peugeot otomobil işine girmek istediğinde bu şekildeydi. O da bu amaçla sınırlı sorumlu bir şirket kurdu. Kendi adını verdiği şirket, kendisinden bağımsız bir varlıktı artık. Arabalardan biri bozulduğunda, satın alan kişi Peugeot’yu dava edebilirdi ama Armand Peugeot’yu değil. Şirket milyonlarca frank borç alıp iflas ederse Armand Peugeot yatırımcılarına tek bir frank bile borçlu değildir. …”[1]

Hukuk sisteminde hakları ve borçlarıyla var olan, dava açabilen ve dava edilebilen şirketler günümüz hayatının kanıksanmış hayali varlıklarıdır. Şirketler, belirli bir tutarda sermaye ile kurulmakta, sermaye sahipleri ise “pay sahibi” sıfatına sahip olmaktadır. Günümüzde, bir banka uygulaması vasıtasıyla, saniyeler içerisinde, bir şirketin “pay sahibi” olmak mümkün hale gelmiştir. İşbu bilgi notunda “pay sahiplerinin”, pay sahibi oldukları şirkete ilişkin “bilgi alma ve inceleme” hakları, anonim şirketler bağlamında, özetlenerek bilginize sunulmaktadır.

1.     Pay ve Pay Sahipliği

Hukuk sistemimizde “şirketlere” ilişkin düzenlemeler, temel olarak, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda (“TTK”) yer almaktadır. TTK’da düzenlenen şirket türlerinden biri de anonim şirketlerdir. Borsada işlem gören ve günlük hayatta hisseleri alınıp satılabilen şirketler de “anonim şirket” türünde şirketlerdir.

Anonim şirketler, 1 Ocak 2024 tarihinden itibaren en az 250.000,00-TL (İki Yüz Elli Bin Türk Lirası) sermaye ile kurulabilmektedir. Şirket kuruluşu gerçekleştikten sonra sermaye sahipleri, sahip oldukları sermaye oranında “pay sahibi” sıfatını sahip olmaktadır. Şirket kuruluşunun ardından şirkete ilişkin paylar devredilebilmekte veya şirket paylarının halka arzı gerçekleşebilmektedir. Bu doğrultuda şirketin “pay sahipleri” değişebilmekte; “pay sahibi” sayısı artabilmektedir.

2.     Pay Sahibinin Hakları

TTK’da pay sahiplerine tanınan çeşitli hak ve yetkiler bulunmaktadır. Bu hak ve yetkilerin bir kısmı şunlardır: genel kurula katılma hakkı, oy hakkı, kar payı hakkı, bilgi alma ve inceleme hakkı… Pay sahibine tanınan hakların etkin şekilde kullanılması pay sahibinin şirketin işleyişine etki etmesini sağlamaktadır.

3.     Pay Sahibinin Bilgi Alma ve İnceleme Hakkı

Pay sahibinin, pay sahibi olduğu şirkete ilişkin bilgi alma ve inceleme talebinde bulunması pay sahipliğinden kaynaklanan temel haklardan biridir. Anonim şirket pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkı, temel olarak, TTK’nın 437’nci maddesinde düzenlenmektedir.

4.     Bilgi Alma ve İnceleme Hakkının Kapsamı

TTK’da pay sahibinin “şirketin işleri” ve “denetimin yapılma şekli ve sonuçları” hakkında bilgi isteyebileceği belirtilmiştir. Bu bağlamda, bilgi alma ve inceleme hakkının kapsamını belirleyebilmek adına özellikle ve öncelikle “şirketin işleri” ibaresinin neleri kapsadığını tespit etmek gerekmektedir.

“Şirketin işleri” ibaresi şirketin her türlü gerçek veya tüzel kişiyle gerçekleştirdiği her türlü işi, bu doğrultuda yapılan her türlü işlemi ve şirketin hukuki, ticari veya sözleşmesel her türlü eylemini kapsamaktadır.

Bu doğrultuda, bir pay sahibi, pay sahibi olduğu şirketin her türlü iş ve işlemine ilişkin bilgi alma hak ve yetkisini sahiptir. Daha önce de belirtildiği üzere, pay sahibinin, pay sahibi olduğu şirket hakkında bilgi sahibi olması en temel haklarından biridir.

Özellikle halka açık ve hisseleri borsada işlem gören şirketlerin paylarının değerleri şirketin iş ve işlemleri doğrultusunda değer kazanabilmekte veya değer kaybedebilmektedir. Bu durum pay sahibinin şahsi ekonomik varlığını da doğrudan etkilemektedir.

TTK’da “bilgi alma ve inceleme hakkı” kapsamında pay sahibine tanınan diğer önemli bir hak da şirketin finansal tablolarını, denetleme raporlarını, faaliyet raporlarını inceleme hakkıdır. Pay sahipleri, sayılan belge ve raporları inceleyerek pay sahibi oldukları şirket hakkında dolaylı bir denetim de gerçekleştirmektedir.

Halka açık ve hisseleri borsada işlem gören şirketlerde ilişkin sayılan belgelerin Kamuyu Aydınlatma Platformunda yayınlanması pay sahiplerinin ilgili belge ve raporları incelemelerini oldukça kolaylaştırmaktadır.

5.     Bilgi Alma ve İnceleme Hakkının Sınırı

TTK’da, pay sahibinin bilgi alma talebinin ancak 2 (iki) halde reddedilebileceği belirtilmiştir. Bu doğrultuda, pay sahibinin bilgi alma talebi ancak (i) bilgi verilmesi halinde şirket sırlarının açıklanması sonucu doğacaksa veya (ii) korunması gereken diğer şirket menfaatleri tehlikeye girecekse reddedilebilir.

“Bilgi alma ve inceleme hakkının” sınırlandırılmasına ilişkin bu düzenlemenin amacı şirketi ve aslında dolayısıyla pay sahibini korumaktır.

Daha önce de belirtildiği üzere, aslında insanoğlunun bir “hayal ürünü” olan şirketler günümüzdeki hukuk sisteminde hak ve borçlar edinebilmekte; diğer şirketlerle ve/veya insanlarla ticari, hukuki veya sözleşmesel ilişki içerisine girebilmektedir.

Bu doğrultuda; bir şirketin, menfaatlerini koruyabilmek adına bazı hususları “sır” olarak muhafaza etmesi ve üçüncü kişilere ifşa etmemesi makul ve anlaşılabilirdir. Şirket, pay sahiplerinden ayrı ve bağımsız bir varlıktır ve pay sahiplerinin yanı sıra kendi “hayali” varlığının menfaatini de korumakla yükümlüdür.

Pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkının kötü niyetle kullanılması ve şirketin “sırlarının” kötü niyetli pay sahibine açıklanması halinde şirketin ticari ve/veya ekonomik menfaatleri zarar görecektir. Bu durum bizzat şirketin kendisine ve dolaylı olarak da şirketin pay sahiplerine zarar verecektir. Bu sebeple; şirket, belirtilen durumlarda pay sahibinin bilgi alma talebini reddedebilecektir.

6.     Bilgi Alma ve İnceleme Hakkının Kullanılması

Bilgi alma ve inceleme hakkının çeşitli şekillerde ve çeşitli zamanlarda kullanılabilmesi mümkündür.

Şirketlerin, TTK uyarınca gerçekleştirmesi gereken olağan genel kurul tarihinden 15 (on beş) gün önce şirketin finansal tabloları, yıllık faaliyet raporu ve TTK’da belirtilen diğer belgeler şirketin merkezinde ve varsa şubelerinde pay sahiplerinin inceleyebilmesi için hazır bulundurulur. Pay sahipleri, şirketin merkezine veya varsa şubelerine giderek belirtilen belgeleri inceleyebilir, bilgi alma ve inceleme hakkını bu şekilde kullanabilir.

Bilgi alma ve inceleme hakkı, doğrudan şirkete soru/lar yöneltilerek de kullanılabilir. Bu bağlamdaki bilgi alma ve inceleme hakkı, aslen şirketin genel kurulunda kullanılabilir. Düzenlenen genel kurulda pay sahibi, soru/larını yazılı veya sözlü olarak şirket adına yönetim kuruluna sorar. Pay sahibi, şirketin denetiminin yapılma şekline ve sonuçlarına ilişkin sorularını şirketin denetçisine de sorabilir.

Yönetim kurulunun veya denetçinin; pay sahibinin soru/larına, soru/ların sorulduğu genel kurulda cevap vermesi esastır. Bununla birlikte; soru/lara verilecek cevaplar, çeşitli belge/lerin incelenmesini gerektiriyorsa bu husus toplantı tutanağına geçirilerek soru/ların cevapları bir sonraki genel kurulda da verilebilmektedir.

Halka açık ve hisseleri borsada işlem gören şirketlerde ise pay sahibinin genel kuruldaki soru/larına ilişkin öngörülen cevap süresi daha sınırlıdır. Bu kapsamda, halka açık ve hisseleri borsada işlem gören bir şirketin genel kurulunda sorulan soru/ların (i) genel kurulun gündemiyle ilgili olmaması ve/veya (ii) hemen cevaplanamayacak kadar kapsamlı olması halinde şirketin “yatırımcı ilişkileri bölümünün” soru/ları en geç 15 (on beş) gün içerisinde yazılı olarak cevaplanması ve cevapların genel kurul tarihinden itibaren 30 (otuz) gün içerisinde şirketin internet sitesinde kamuya duyurulması gerekmektedir.

Pay sahibinin, soru/larını genel kurul öncesinde yönetim kuruluna yazılı olarak bildirmesi de mümkündür. Bu şekilde yönetim kuruluna, genel kurul öncesinde soru/ların cevaplarına ilişkin gerekli incelemeleri ve hazırlıkları yapma imkanı tanınmaktadır.

Daha önce de belirtildiği üzere, bilgi alma ve inceleme hakkının esasen genel kurul toplantısında kullanılması öngörülmektedir. Bununla birlikte pay sahibinin, genel kurul toplantıları haricinde de bilgi alma ve inceleme hakkının bulunduğu; bu kapsamda genel kurul toplantıları dışında da sorularını şirkete yöneltebileceği kabul edilmektedir.

7.     Bilgi Alma ve İnceleme Hakkının İhlali Halinde Alınabilecek Hukuki Aksiyonlar

Pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkı kapsamındaki talebinin reddedilmesi, cevapsız bırakılması veya verilen cevapların yeterli olmaması halinde pay sahibinin alabileceği hukuki aksiyonlar yine TTK’da düzenlenmiştir.

Buna göre, bilgi alma ve inceleme talebi reddedilen, cevapsız bırakılan veya verilen cevabı yetersiz bulan pay sahibi; talebi reddedilmişse reddi izleyen 10 (on) gün içerisinde, diğer hallerde ise makul bir süre sonrasında şirketin merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesine başvurabilir.

Pay sahibi tarafından bu kapsamda açılan davanın daha hızlı şekilde sonuçlanması adına yargılama basit yargılama usulüne göre yapılır ve mahkemece verilen karar “kesindir”.

Açılacak dava kapsamında mahkeme tarafından pay sahibinin bilgi alma ve inceleme hakkının ihlalinin TTK’da belirtilen sınırlamalar dahilinde bulunup bulunmadığı incelenir. Mahkemece pay sahibinin talebinin “haklı” bulunması halinde ise şirkete, pay sahibine bilgi verilmesi yönünde bir talimat niteliğinde karar verilir.

8.     Sonuç

Bilgi alma ve inceleme hakkı; pay sahibinin, pay sahipliğinden kaynaklanan temel ve önemli haklarından biridir.

Pay sahibine, pay sahibi olduğu şirket hakkında bilgi alma ve şirketi dolaylı olarak “denetleme” hak ve yetkisi tanıyan bu hak ancak TTK’da belirtilen sınırlı hallerde kısıtlanabilir.

Bilgi alma ve inceleme hakkına ilişkin herhangi bir sorunuz olması halinde bize her zaman ulaşabilirsiniz.