1)   İş Sözleşmesinin Belirli veya Belirsiz Süreli Olmasına Bağlanan Sonuçlar

Türk İş Hukuku’nda iş sözleşmeleri çoğunlukla belirsiz süreli ve tam süreli çalışma modeli esas alınarak yapılmaktadır. Sözleşmenin niteliğinin belirlenmesi, bu niteliğe bağlanan hukuki sonuçlardan yararlanılması hususunda önem arz etmektedir. Çünkü İş Kanunu’nda yer alan, sözleşmenin feshine ve iş güvencesine ilişkin hükümler yalnızca belirsiz süreli sözleşmelere uygulanmaktadır. Belirli süreli sözleşmeye tabi olarak çalışan işçilerin sözleşmeleri herhangi bir fesih bildirimine gerek olmadan sürenin dolmasıyla kendiliğinden sona ermekte, işçi iş güvencesi hükümlerinden ve kıdem tazminatı gibi haklardan yararlanamamaktadır.

2)   Özel Öğretim Kurumlarında Çalışan Öğretmenlerin İş Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği

4857 sayılı İş Kanunu kapsamında belirsiz süreli iş sözleşmesi yapılmasının esas, belirli süreli sözleşmenin istisna olması sebebiyle Kanun’un 11. Maddesi ile belirli süreli sözleşme yapılabilmesi için birtakım şartlar öngörülmüştür. Söz konusu şartlara ek olarak mevzuatımızda çeşitli durumlarda bu türde sözleşme yapılmasını zorunlu kılan veya buna olanak tanıyan düzenlemeler de mevcuttur. Bu minvaldeki düzenlemelere ilişkin en önemli örneklerden biri 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanununda yer alan düzenlemedir. İlgili kanunun 9. maddesinin 1.fıkrası uyarınca öğretmenlerle yapılacak sözleşmelerin en az bir takvim yılı süreli olmak üzere düzenlenmesi öngörülmüştür. Bu düzenlemeyle birlikte zaman içinde bu sözleşmenin belirli süreli sözleşme olup olmadığı, buna bağlı olarak öğretmenlerin işe iade talebinde bulunma ve kıdem tazminatı isteme gibi haklardan yararlanıp yararlanamayacakları hususunda öğretide ve uygulamada çeşitli görüşler ortaya çıkmıştır.

Belirsiz Süreli Sözleşme Olduğuna Dair Görüşler; Yargıtay 7. ve 9. Hukuk Daireleri[1] bu sözleşmelerin 2014 yılı sonuna kadar belirli süreli olarak kabul edildiğini, bu tarihten sonra ise içtihat değişikliğine gidilerek asgari süreli sözleşme olarak nitelendirildiğini, asgari süreli iş sözleşmelerinin sözleşmede belirlenen sürenin dolmasıyla niteliği itibariyle belirsiz süreli olarak değerlendirileceğini ve bu sebeple de işçinin şartları varsa iş güvencesi hükümlerinden yararlanacağını ifade etmiştir.

Belirli Süreli Sözleşme Olduğuna Dair Görüşler; Yargıtay 22. Hukuk Dairesi[2] ise mevcut kanundan önce yürürlükte olan 625 sayılı kanunda, özel öğretim kurumlarında çalışanlarla yapılacak sözleşmelere ilişkin yenileme ve uzatma gibi konular düzenlendiğinden ve bu konular belirli süreli iş sözleşmelerine ilişkin kavramlar olduğundan ve 625 sayılı kanunu yürürlükten kaldıran 5580 sayılı kanunda sözleşmenin türünün değiştirildiğine ilişkin herhangi bir düzenleme olmadığından bu tür sözleşmelerin belirli süreli olduğunu ifade etmiştir.

Yargıtay daha sonra 2018 yılında bu konuda bir içtihadı birleştirme kararı yayınlamıştır[3]. Bu kararın gerekçesine göre; Kanun Koyucu özel öğretim kurumlarında işveren ve işçi arasındaki sözleşmenin en az bir takvim yılı süreyle yapılacak şekilde düzenlenmesi kuralını, okullardaki eğitim ve öğretimin aksamadan devam etmesi için düzenlemiştir. Bu nedenle bu amaç esas alındığında taraflar arasında asgari süreli tek bir sözleşme yapıldığının kabulü mümkün değildir zira sözleşmedeki asgari sürenin dolmasıyla taraflardan biri fesih hakkını kullanabilir ve böylelikle eğitim faaliyeti kesintiye uğrayabilir. Böylelikle Yargıtay sözleşmenin asgari süreli olarak kabul edilmesinin eğitim ve öğretim faaliyetinin devamlılığını koruma amacına uygun düşmemesi nedeniyle belirli süreli iş sözleşmesi olarak kabul edilmesi gerektiği ve kanunun öngördüğü hallerde belirli süreli sözleşme yapılabilmesi için gereken objektif koşulların varlığının aranmasına gerek olmadığı yönünde karar vermiştir.

Yargıtay’ın bu içtihadı birleştirme kararının ardından sözleşmenin niteliğine ilişkin tereddüt ortadan kalkmış olsa da şüphesiz ki özel okullarda görev yapan öğretmenler İş Kanunu’nun işçiye tanıdığı çeşitli haklardan mahrum kalmaktadır. Sözleşmeler belirli süreli olması nedeniyle sürenin dolmasıyla kendiliğinden sona ermekte ve öğretmenler kıdem tazminatı, ihbar tazminatı haklarına sahip olmamakla birlikte iş güvencesi imkânlarından da yararlanamamaktadır. Bununla birlikte Yargıtay’a[4] göre işçinin kıdem başlangıç tarihi sözleşmenin yapıldığı tarih değil, işçinin işe fiilen başladığı tarih olduğu için işçi şartları varsa belirlenen süre dolmadan ve haklı bir neden olmadan sözleşmenin feshedilmesi halinde kıdem tazminatı ve TBK uyarınca bakiye süre tazminatı hakkına sahip olacaktır.

SONUÇ:

Türk İş Kanunu’nda işçiyi korumaya yönelik düzenlenmiş feshe karşı koruma, kıdem tazminatından yararlanma ve işe iade talebinde bulunma gibi haklar belirsiz süreli iş sözleşmelerine bağlı olarak çalışanlar için mevcuttur. Özel öğretim kurumlarında görev yapan öğretmenlerin sözleşmeleri 2014 yılı sonuna kadar Yargıtay içtihatlarında belirli süreli olarak kabul edilirken sonraki yıllarda asgari süreli sözleşme olduğuna dair farklı yönde kararlar da mevcuttur. Bu nedenle 2018 yılında Yargıtay İçtihadı Birleştirme Genel Kurulu, yayınladığı kararla bu sözleşmelerin türünün belirli süreli iş sözleşmesi olduğunu ifade ederek hukuki tartışmalara son vermiştir. Bu karar beraberinde özel okul öğretmenlerinin çeşitli hukuki korumalardan mahrum kalmaları sonucunu da doğurmuştur. Belirlenen sürenin sona ermesiyle sözleşmeleri kendiliğinden sona eren öğretmenler kıdem ve ihbar tazminatına hak kazanamamakta aynı zamanda iş güvencesi hükümlerinden de yararlanamamaktadır. Ancak, belirlenen süreden önce haksız şekilde iş sözleşmesi sona eren öğretmenlerin şartları varsa bakiye süre tazminatı ve kıdem tazminatına hak kazanacaktır.