02.04.2024

Dijital olarak hazırlanmış ses veya görüntü ürünlerinin, internet üzerinden bilgisayar veya sair taşınabilir cihazlara indirilebilecek şekilde yayınlanmasına podcast denir[1]. Kapsül, tohum gibi anlamlara gelen “pod” sözcüğü ile yayın anlamına gelen “broadcast” kelimelerinin birleşiminden türetilen podcast terimi, 2005 yılında Oxford İngilizce Sözlüğü’nde yılın kelimesi seçilmiş ve bu tarihten itibaren sözlükte de mevcut hali ile kullanılmaya başlanmıştır[2]. Kısaca podcast, internet üzerinden ve taşınabilir cihazlar aracılığıyla gerçekleştirilen yayıncılık faaliyeti olarak da tanımlanabilmektedir[3]. İlk kez 2004 Yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde ortaya çıkan podcast yayınları 2005 yılında Apple firmasının iTunes uygulaması üzerinden kullanıcılara sunmaya başlaması ile popülerlik kazanmıştır. Habercilik, sanat, tarih, otobiyografi, eğlence, eğitim gibi çeşitli alanlarda kullanıcılarına erişim imkanı sunan podcast yayınları özellikle Amerika, İngiltere, Fransa, Kanada, Japonya gibi ülkelerde sıklıkla tercih edilen yayınlardandır[4]. Günümüzde ise dünyanın her yerinde sıklıkla tercih edilmekte olan podcast yayınlarının sayısı ve dinleyici kitlesindeki artış oranları göz önüne alındığında gelecek yıllar içerisinde Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu kapsamında da önemli bir yere sahip olacağını düşünmekteyiz.

2.   Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na Göre Eser Nedir?

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu “(FSEK)”’nun “tanımlar” başlıklı 1/B maddesinde eser kavramı “sahibinin hususiyetini taşıyan ve ilim ve edebiyat, musiki, güzel sanatlar veya sinema eserleri olarak sayılan her nevi fikir ve sanat mahsulleri” olarak ifade edilmiştir.

Bu kapsamda, bir fikir ürününün eser olarak korunabilmesi için gerekli şartlar aşağıdaki gibidir:

i.          Sahibinin hususiyetini taşıması,

ii.          Fikri bir çaba neticesinde şekillenmesi,

iii.          Kanunda sayılan eser türlerinden birine dahil olması.

Konunun daha net anlaşılabilmesi için FSEK kapsamında yer alan yukarıdaki koşulların kısaca açıklanmasının yararlı olacağı kanaatindeyiz:

    i. Sahibinin hususiyetini taşıma: Bir fikri ürünün eser olarak nitelendirilebilmesi için herkes                   tarafından yaratılabilecek nitelikte olmaması[5], sahibinin üslubunu ve yaratıcılığını yansıtması             gerekmektedir[6].

Nitekim Yargıtay 11. Hukuk Dairesi’nin 11.10.2002 Tarih ve 2002/8275 Esas, 2002/8839 Karar sayılı kararında bu hususun öncelikle belirlenmesi gereken esaslı bir unsur olduğu açıkça vurgulanmıştır[7]:

“5846 sayılı FSEK’nu, eseri, eser sahibinin hususiyetini taşıyan, ilim-edebiyat, musiki, güzel sanat ve sinema eserleri türlerinden biri içine giren her nevi fikir ve sanat mahsulü olarak tanımlamıştır. Anılan yasanın 2/3. maddesinden her nevi haritanın eser mahiyetinde olduğu anlamı çıkıyor ise de, yasanın korumasından yararlanacak bir eser olup olmadığı, bu hükmün 1/B maddesi hükmüyle birlikte değerlendirilerek sahibinin hususiyetini taşıyıp taşımadığının tespitine bağlıdır.”

ii. Fikri Bir Çaba Neticesinde Şekillenme: Fikri bir çabanın ürünü olan eserin dış dünyaya yansıtılması ve dış dünyada belirli formlar çerçevesinde şekil ve varlık kazanması gerekir[8]. Bu açıdan, herhangi bir şekilde vücut bulmamış fikir ve düşüncelerin FSEK bağlamında eser olarak nitelendirilebilmesi mümkün değildir[9].

iii. Kanunda Sayılan Eser Türlerinden Birine Dahil Olma: Bir fikri ürünün eser olarak kabul edilebilmesi onun, kanunda “numerus clausus” ilkesi çerçevesinde sayılmış eser türlerinden birine girmesine bağlıdır. Nitekim söz konusu türler; ilim ve edebiyat eserleri, musiki eserleri, güzel sanat eserleri ve sinema eserleri olarak dört ana başlıkta toplanabilmektedir. Ek olarak, var olan bir eserden yararlanılarak meydana getirilen eserler de “işlenme eser” olarak nitelendirilmiştir.

Bu noktada değinmemiz gerekir ki; kanun koyucu, her bir eser kategorisinde örnekleme yoluyla bu gruba dahil olan eser türlerini ifade etmiş olup kanaatimiz bu saymanın tahdidi olmadığı ve dört ana türden birine dahil olan fikri ürünün alt gruplarda sayılan eser tiplerine dahil olmasa dahi Kanun’da sayılan diğer şartları taşıması halinde eser olarak korunması gerektiği yönündedir.

    3.   Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Uyarınca Podcastlerin Hukuki Niteliği

Podcastlerin FSEK kapsamındaki hukuki korumalardan yararlanabilmeleri, yukarıda belirtilen fikri çaba ürünü olma, sahibinin hususiyetini taşıma ve kanunda sayılan eser türlerinden birine dahil olma şartlarını taşımaları ile mümkündür.

Yukarıda da belirtildiği üzere, FSEK kapsamında korunan eserler dört ana başlıkta tahdidi olarak sayılmış ancak bu ana başlıklara dahil olan eser türleri açısından ise örnekleme yolu tercih edilmiştir. Bu durumda sahibinin hususiyetini taşıması ve fikri bir çaba sonucu şekillenmesi koşullarını haiz olan podcastlerin ilim ve edebiyat eseri olarak nitelendirilebilmesi mümkündür.

Belirmemiz gerekir ki, FSEK’in 2. maddesinde düzenlenmiş olan “ilim ve edebiyat eserleri” ilgili madde uyarınca 3 alt başlık halinde aşağıdaki şekilde ifade edilmiştir:

     a) “Herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eserler ve her biçim altında ifade edilen bilgisayar programları ve bir sonraki aşamada program sonucu doğurması koşuluyla bunların hazırlık tasarımları,

     b)  Her nevi rakıslar, yazılı koreografi eserleri, Pandomimalar ve buna benzer sözsüz sahne eserleri,

   c) Bedii vasfı bulunmayan her nevi teknik ve ilmi mahiyette fotoğraf eserleriyle, her nevi haritalar, planlar, projeler, krokiler, resimler, coğrafya ve topoğrafyaya ait maket ve benzerleri, herçeşit mimarlık ve şehircilik tasarım ve projeleri, mimari maketler, endüstri, çevre ve sahne tasarım ve projeleri.”

Kanunun sistematiği ve Yargıtay içtihatları bir arada gözetildiğinde, podcastlerin ilgili kanunun 1. maddesinin B bendinde sayılan şartları taşıması halinde, “herhangi bir şekilde dil ve yazı ile ifade olunan eser” olarak FSEK kapsamındaki hukuki korumadan yararlanmasının mümkün olduğu kanaatindeyiz.

Nitekim, Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 23.02.2015 tarihli ve 2014/17228 E., 2015/2414 K. sayılı kararında;

“Mahkemece iddia, savunma benimsenen bilirkişi raporu ve tüm dosya kapsamına göre davacının televizyon kanalında yayınlanan "Eğrisi Doğrusu" adlı tartışma programındaki açıklamalarının FSEK'nın 2. maddesi uyarınca "dil ile ifade olunan eser" kapsamında olduğu …. karar verilmiştir.”

Yukarıda açıkladığımız üzere podcastlerin gerekli şartları taşımaları durumunda FSEK kapsamındaki hukuki korumalardan yararlanmaları gerekmekte ise de, söz konusu yayınların fikri eser olarak kabul edilmemeleri ihtimalinde dahi çeşitli sebeplerin varlığı halinde farklı hukuki korumalardan yararlanabilmeleri mümkündür Bu kapsamda, eser olarak değerlendirilemeyen bu tür fikri ürünlerin de genel hükümler çerçevesinde korunabileceğini belirtmemiz gerekir. Nitekim 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 54 ile 63. maddeleri arasında düzenlenen haksız rekabet hükümleri, 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun 49 ile 76. maddeleri arasında düzenlenen haksız fiil hükümleri ve 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun m. 23-35 arasında düzenlenen kişiliğin korunmasına yönelik hükümleri bu açıdan önem arz edebilmektedir.

Bu doğrultuda Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 13.11.2009 tarihli ve 2008/7336 E., 2009/11814 K. sayılı kararında;“Fikir ve Sanat Eserleri Hukukuna göre keşif, icat, yöntem, teknik vb. fikri ürünler çok uzun bir fikri çaba sonucu oluşturulan özgün çalışma olsa dahi eser olarak korunmazlar. Bu tür fikri ürünler koşulları bulunduğu takdirde sınai mülkiyet ya da haksız rekabet hükümlerine tabidir.” yönünde hüküm tesis etmiş olup söz konusu hüküm uyarınca FSEK kapsamında eser sayılmayan fikri ürünlerin de şartları sağlaması halinde genel hukuki düzenlemelerde yer alan korumalardan faydalanabileceği belirtilmiştir.

Sonuç:

1-İnternet üzerinden taşınabilir cihazlar vasıtasıyla gerçekleştirilen bir yayıncılık faaliyeti olan podcastler, FSEK’in 1/B maddesinde yer alan şartları sağlamaları halinde eser olarak nitelendirilebilecek ve ilgili kanun kapsamındaki hukuki korumalardan yararlanabileceklerdir.

2- Podcastlerin FSEK kapsamında eser olarak kabul edilmemeleri durumunda ise, genel düzenlemelerde yer alan şartların varlığı halinde kişilik hakları veya haksız rekabet ya da haksız fiil hükümleri çerçevesinde sağlanan hukuki korumalar gündeme gelebilecektir.