Tahkim, yargısal usul yönteminin bir alternatifi olarak özel hukuk alanına ilişkin uyuşmazlıkların tarafların bu yöndeki iradeleri doğrultusunda ihtiyari veya özel düzenlemelerden kaynaklı bir zorunluluk olarak bağımsız ve tarafsız hakem/hakem kurulu tarafından çözülme yöntemidir. Her ne kadar taraflar arasında yapılan tahkim anlaşması neticesinde yetkili hakem kurulu tarafından bir karar verilmiş olsa da Türkiye dışında verilen yabancı hakem kararları, ancak tenfiz edilmesi neticesinde Türkiye’de icra edilebilecektir. Bir başka deyişle yabancı hakem kararlarının Türkiye’de icra edilebilmesi, açılacak tenfiz davasının kabulüyle gerçekleşebilmektedir. Yazımızda bu tenfiz sürecini, kanuni dayanakları ile birlikte açıklamaya çalışacağız.

1.   Yabancı Hakem Kararlarının Tenfizinin Kanuni Dayanağı

Yabancı hakem kararlarının tenfizine ilişkin düzenlemeler Milletlerarası Özel Hukuk Ve Usul Hukuku Hakkında Kanun(“MÖHUK”)’un 60 ila 62’nci maddeleri arasında düzenlenmiştir. Buna karşın Anayasa m. 90/5 ve MÖHUK  m. 1/2 uyarınca Türkiye’nin de tarafı olduğu 1958 tarihli  Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve İcrası Hakkındaki New York Sözleşmesi öncelikle uygulanacaktır. Bu nedenle yalnızca New York Sözleşmesi’nin kapsamına girmeyen hakem kararlarının MÖHUK hükümlerine göre tenfiz edilebileceğini söylemek mümkündür.

Uygulanan hükümler, hakemlerin vatandaşlığı, tarafların uyruğu veya vatandaşlığı gibi hususların herhangi bir önemi olmaksızın Türkiye dışında New York Sözleşmesi’ne taraf olan diğer bir ülkede verilen hakem/hakem kurulu kararları ve Türkiye’de verilmesine karşın yabancılık unsuru içeren ancak tarafların iradeleri ile MTK’nın ya da HMK’nın emredicilik kurallarına tabi kılınmamış tahkim yargılamaları sonucunda verilecek olan kararlar, New York Anlaşması’na göre tenfiz edilecektir[1]. Dolayısıyla günümüzde çoğu tenfizin New York Anlaşması uyarınca yapıldığını söylemek yanlış olmayacaktır. 

2.   Yabancı Hakem Kararlarının Tenfizi Davalarında Usul Kuralları

New York Sözleşmesi, yabancı hakem kararlarının tenfizi davalarında tenfiz davası açılacak olan ülkenin usul hukuku kurallarına atıfta bulunmuştur. Dolayısıyla görevli ve yetkili mahkeme, teminat ve harcın cinsi ve miktarı, yargılamanın görüleceği şekil, temyiz usulü gibi hususlar tenfiz davası açılacak olan ülkenin usul hukukuna göre belirlenecektir.

Hukukumuza göre yabancı hakem kararının tenfizini talep eden taraf, gerekli evraklarla birlikte (MÖHUK m. 61 ve New York Sözleşmesi IV’te belirtilen) yetkili olan asliye ticaret mahkemesine başvurmalıdır (5235 sayılı Kanun[2] m. 5). Tenfiz davaları, taraflar arasında yetki anlaşması olmadığı takdirde, aleyhine karar verilen tarafın Türkiye'deki yerleşim yerinde, yerleşim yeri yoksa sâkin olduğu yerde, bu da yoksa icraya konu teşkil edebilecek malların bulunduğu yer mahkemesinde açılmalıdır. Eğer bunlardan hiçbiri yoksa ilgili tahkim kararının Türkiye’de tenfiz edilebilmesi için yetkili bir mahkemenin bulunmadığından söz edilebilecektir. Ancak buna ilişkin yetki itirazının davalıca süresinde yapılması elzemdir[3].

Nitekim başvurucu tarafından ilgili başvurunun yapılması akabinde istem, basit yargılama usulüne göre incelenerek karara bağlanmaktadır. Ayrıca dava sonucunda verilecek karara karşı kanun yolu açıktır. İlgili kararlara karşı yapılan istinaf ve temyiz başvuruları kararın icrasını kendiliğinden durduracaktır[4]. Ayrıca Türk Mahkemelerince tenfiz edilen yabancı hakem kararı tenfiz kararının kesinleşmesinden itibaren 10 yıl içerisinde icra edilmelidir(İİK m. 39).

3.   Tenfiz Davalarının Reddi İçin Gerekli Sebepler

Hakem kararının tenfizi davasında Mahkeme, esasa ilişkin olarak bir inceleme yapamayacaktır. New York Sözleşmesi uyarınca Mahkeme,

§  Tahkim anlaşmasının tarafları ehliyetsiz ise veya anlaşma, tâbi kılındığı hukuka, böyle bir hukukun olmaması durumunda, kararın verildiği yer hukukuna göre geçersiz ise,

§  Hakem kararı aleyhine sonuçlanan tarafın adil yargılanma ve savunma hakları ihlal edilmişse,

§  Hakem kararında tahkim anlaşmasının dışında kalan bir konuda karar verilmiş ya da hakemler yetkilerini aşarak karar vermişlerse,

§  Hakem seçim yöntemine veya tahkimin tâbi olduğu usul kurallarına, böyle bir hukuk yoksa kararın verildiği yer usul hukukuna aykırılık varsa,

§  Hakem kararı taraflar bakımından bağlayıcılık kazanmamış ya da iptal edilmişse

bu hususları aleyhine karar verilen tarafça ispat edilmesi hâlinde yabancı hakem kararının tenfizi istemini reddedebilecektir. Bunun yanı sıra;

§  Tanıma veya tenfizi istenen hakem kararının ilişkin olduğu uyuşmazlık tanıma veya tenfiz ülkesi hukukuna göre tahkim yolu ile çözümü mümkün olmayan bir meseleye ilişkin ise (tahkime elverişli değilse),

§  Hakem kararının tanınması ya da tenfizi tanıma veya tenfiz talep edilen devletin kamu düzenine aykırı ise hâkimin tenfizi resen reddetmesi mümkündür.

MÖHUK kapsamında da tenfiz talebinin reddine neden olabilecek haller oldukça benzerdir. İki mevzuat arasındaki farklılıklara kısaca değinecek olursak; MÖHUK kapsamında sayılan tenfizin reddini gerektiren hallerin varlığı durumunda hakimin tenfiz davasını reddedip reddetmeme yönünde takdiri yokken New York Sözleşmesi uyarınca bu hallerden birinin varlığı halinde dahi tenfizi kabul etme yönünde hakime bir takdir yetkisi tanındığını söylemek mümkünüdür[5]. Bu husus haricinde de birtakım farklılıklar söz konusu olsa da genel anlamda paralel düzenlemeler içermektedir[6].

4.   Tenfiz Edilmemiş Yabancı Hakem Kararlarının İlamsız İcrası ve İhtiyaten Haczi Prosedürü

Normal şartlarda yabancı hakem kararı lehine olan taraf ilgili kararı Türkiye’de tenfiz ettirmeli ve devamında da ilgili ilamı ilamlı icraya koyarak takip etmelidir. Buna karşın bazı durumlarda bu prosedürün aşılarak ilgili ilamı dayanak yaparak ilamsız icra takipleri açılabilmektedir. Ancak bu takip ve devamındaki itirazın iptali davası süreci oldukça önemli derecede tartışmalara gebedir[7].

Bunun yanı sıra başvuran tarafın, ihtiyati haciz prosedürüne başvurma ihtimalinin de bulunduğunun da altını çizmek isteriz. Yargıtay bazı kararlarında; yabancı mahkeme veya hakem heyeti tarafından verilen bir kararla tespit edilen alacak hakkında tedbir niteliğinde bulunan ihtiyati hacze karar verilmesinde, yabancı kararın tenfizi koşulunun aranmasına gerek olmadığına hükmetmiştir[8]. Her ne kadar ilgili kararların aksi yönünde kararlar mevcut olsa da henüz bir içtihat birliğine varıldığından söz edilemeyecektir[9].

Sonuç:

§  Türkiye dışında verilen yabancı hakem kararları, ancak tenfiz edilmesi neticesinde Türkiye’de icra edilebilecektir. Yukarıda açıklandığı üzere New York Sözleşmesi’nin kapsamına girmeyen hakem kararlarının MÖHUK hükümlerine göre tenfiz edilecektir. Dolayısıyla yabancı hakem kararlarının tenfizine ilişkin başvuru süreçlerinde bu iki mevzuatın duruma uygunluğu açısından değerlendirme yapılması gerekmektedir.

§  Tenfiz davaları, taraflar arasında yetki anlaşması olmadığı takdirde, aleyhine karar verilen tarafın Türkiye'deki yerleşim yerinde, yerleşim yeri yoksa sâkin olduğu yerde, bu da yoksa icraya konu teşkil edebilecek malların bulunduğu yer asliye ticaret mahkemesinde açılmalıdır.

§  Tenfiz davalarında Mahkeme dosyanın esası yönünden incelemede bulunamayacaktır. Yalnızca kanunda sayılan haller yönünden sınırlı olarak inceleme yapabilecektir.